Page 353 - Amechanon_vol1_2016-18

Amechanon, Vol. I / 2016-2018, ISSN: 2459-2846

«Η φιλοσοφική σκοπιά παρεισφρέει στο λογοτεχνικό κείμενο, εγκαθίσταται και
μεθίσταται, συρρικνώνεται και εκτείνεται, διεισδύει και διαπλέει, εμπεριέχεται

και επισκέπτεται: είναι χειρονομία σκέψης (και λιγότερο για την σκέψη) του
κειμένου, η οποία οφείλει να αναληφθεί για να υπάρξει και όχι απλώς να
αναγνωριστεί ως ‘θέμα’, ενώ δύναται να αφαιρεθεί για να συνεχίσει να υπάρχει
353
δίχως το κείμενο» .

Στη λογική της εξακρίβωσης των αντοχών του κειμένου με φιλοσοφικά κριτήρια, είναι

δυνατόν να εισαχθεί ένας φορέας ανατροπής, όπως είναι η συνεχής φιλοσοφική
αντίσταση στο αυτονόητο, μέσα από ερωτήματα που ανατρέπουν/αμφισβητούν τη

φυσική ροή των δεδομένων, αναζητώντας την έννοια/έννοιες που κινούνται πίσω από
αυτά τα δεδομένα και τείνοντας σε μια συνεχή αποσαφήνιση της/των έννοιας/εννοιών

αυτής/ών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο πολυεπίπεδος έλεγχος του κειμένου

επιτρέπει να αναφανούν με σαφήνεια και να εξηγηθούν τόσο οι συμβάσεις που
σχετίζονται με τη λογοτεχνική φύση του κειμένου, όσο και οι κάθε λογής περιορισμοί
(είτε αυτοί σχετίζονται με τάσεις διδακτισμού και ενδογματισμού είτε με τα ιστορικά,

κριτηρίων: γίνεται έλεγχος στο κείμενο, προκειμένου να αναγνωριστεί, μέσω συγκεκριμένων
κριτηρίων, εάν και σε ποιο βαθμό έχει «φιλοσοφικές υποδοχές» ( φιλοσοφική πρόθεση ή
φιλοσοφικό ορίζοντα). Πρόκειται, δηλαδή, για έλεγχο φιλοσοφικότητας (συνειδητής ή
ασυνείδητης) του κειμένου: εάν το κείμενο, όντας λογοτεχνικό, «σκέφτεται» επίσης
φιλοσοφικά. Στην περίπτωση αυτή, ενώ τα κριτήρια είναι εξωτερικά, εφαρμόζονται στο κείμενο
ως έχει (δίχως, δηλαδή, να αλλάζουν τα στοιχεία του προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα
κριτήρια). Ανάλογα με τα ευρήματα, είναι δυνατόν τα εξωτερικά αυτά κριτήρια να φανεί ότι είναι
εσωτερικά, στο βαθμό δηλαδή όπου αποτελούν δομές του ίδιου του κειμένου (στην περίπτωση
αυτή, επομένως, αναδεικνύεται ότι πρόκειται, ενδεχομένως, για ένα φιλοσοφικό λογοτεχνικό
κείμενο ή για ένα κείμενο με φιλοσοφικό προσανατολισμό), 2. Κατάρτιση εννοιολογικού χάρτη-
εννοιολογική αποκατάσταση του κειμένου: παρακολούθηση της χρήσης και της ανάδυσης των
εννοιών και αποκατάσταση των σχέσεων-συνδέσμων μεταξύ των φανερών και αφανών
εννοιών. Στο πλαίσιο του πρώτου και δεύτερου τρόπου, η βασική τάση είναι η παραμονή εντός
του κειμένου αναδεικνύοντας τα υπάρχοντα στοιχεία του και το βαθμό στον οποίο είναι αυτά
δυνατόν να αναχθούν, έτσι όπως περιέχονται, σε φιλοσοφικές κατηγορίες. 3. Ξεκινώντας από τα
«θέματα» ή τις έννοιες του κειμένου, χρησιμοποιώντας δηλαδή, το κείμενο ως αφόρμηση,
αναδεικνύονται πιθανές διαδρομές με στόχο μια αυτόνομη φιλοσοφική διερεύνηση, ανεξάρτητα
από τις κατευθύνσεις που το ίδιο το κείμενο παρέχει. Στην περίπτωση αυτή, η λογοτεχνική
διάσταση του κειμένου λειτουργεί περίπου τυχαία, μιας και το κέντρο βάρους βρίσκεται στις ίδιες
τις φιλοσοφικές δραστηριότητες. Αυτός ο τρόπος οδηγεί σταδιακά σε μια πιθανή αυτονόμηση
της φιλοσοφικής εργασίας έναντι των αναγκών και των περιορισμών του λογοτεχνικού
κειμένου, παρόλο ότι μια τέτοια εργασία αναζωπυρώνει τις εστίες στοχασμού στο αρχικό
κείμενο αναδιπλώνοντας την έντασή του. Παραδόξως δε, ενώ η φιλοσοφική προσέγγιση έχει εν
γένει την τάση να λειτουργεί αποστασιοποιητικά ως «νοηματοδότρια», να μην υποτάσσεται στο
κείμενο, αλλά να το υπερβαίνει (ή να το αγνοεί/ανατέμνει/αποσυναρμολογεί) για να επιδοθεί
στην έρευνα και τον έλεγχο των εννοιών, των επιχειρημάτων και των συλλογισμών, η όλη
διαδικασία καταλήγει να εμφανίζει με εντονότερα χρώματα το λογοτεχνικό ίχνος.

353 Θεοδωροπούλου, Έ., «’Κάτι μέσα του’: σημείωμα περί φιλοσοφικών ευρημάτων σε
λογοτεχνικoύς τόπους», ό.π., σ. 35.

353